جنگل ها و درختان، از نعمت های بزرگ الهی اند که باید قدر آنها را دانست و در پاسداشت و نگه داری از آنها از هیچ کوششی فروگذار نکرد. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:
وَ هُوَ الَّذِی أَنشَأَ جَنَّاتٍ مَّعْرُوشَاتٍ وَ غَیْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَ النَّخْلَ وَ الزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُکُلُهُ وَ الزَّیْتُونَ وَ الرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَ غَیْرَ مُتَشَابِهٍ کُلُواْ مِن ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَ آتُواْ حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَ لاَتُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَیُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ. (انعام: ۱۴۱)
اوست خدایی که درختان و باغ های خودرو و ناخودروییده و خرما و زراعت را که خوردنی های آنها گوناگون است و زیتون و انار، شبیه به هم و غیرشبیه به هم را بیافرید. پس، از میوه های آنها هنگامی که میوه دهند، بخورید و حق آن را هنگام چیدن و درو کردنش بدهید و اسراف مکنید؛ چون خدا اسراف کاران را دوست ندارد.
برخی از پیام های این آیه عبارتند از:
۱- خدای سبحان، درختان و میوه های آنها را از مواهب الهی و نعمت های ارزنده زمین قلمداد کرده است و به بهره برداری از آنها فرمان می دهد؛
۲-در این آیه، درختان میوه دار و غیرمیوه دار، از نعمت های الهی شمرده شده است و خداوند با قاطعیت تأکید می کند که هرگز در استفاده از جنگل ها و درختان، زیاده روی (اسراف) نکنید و حتی بدین نهی صریح نیز اکتفا نمی کند و در پایان آورده است: «خدا اسراف کاران را دوست ندارد.شکستن شاخه ای از درختان در نزد من مانند شکستن بال فرشتگان است…
مگر در این حدیث درختان مثمر و غیرمثمر جدا شده اند که امروز به بهانه غیرمثمر بودن درختان آنها را قلع و قمع می کنید.و دیگر آن که برای خطاهای خود بهانه های واهی نتراشید. در یک منطقه خشک و کویری ارزش یک درخت چنان زیاد است که نمی توان به راحتی از آن گذشت. پس لطفاً از یک اقدام تاسفبار دفاع نکنید.
در اوستا صدمه به گیاهان و درختان گناه بزرگی است. زرتشت درختکاری و آبادانی زمین را کرداری نیک می دانسته است.زرتشت معتقد است هر کس درخت کهنسالی را قطع کند یکی از منسوبینش خواهد مرد.
یکی از عوامل آلودگی و تخریب محیط زیست، قطع بی رویه درختان هاست که نتیجه آن در بیشتر نقاط دنیا به صورت نابودی ذخایر توارثی زمین، اعم از درختان و گیاهان یا جانوران و در پی آن، فوران خشم طبیعت به شکل سیل های ویرانگر، حمله شن های روان و توسعه بیابان ها، خشک سالی های وحشتناک، شیوع انواع آفت ها همچون سنّ و ملخ و موش، بیماری های مضرّ، سرمایه های انسانی جامعه را تهدید می کند.
نابودی پوشش گیاهی در مناطق خشک مثل تبریز که حیات تمامی موجودات از جمله انسان، با بهره های مستقیم و غیرمستقیم آن ارتباط تنگاتنگ دارد، نابخشودنی است و پیامدهای ناگوار جبران ناپذیری، مانند ویرانی کانون های زیست انسانی و نیز کوچ امواج انسانی بر جای می گذارد. این امر سبب شده است مردم برخی مناطق، دیگر قادر به تأمین غذای خود نباشند و در نتیجه، به پناهندگان زیست محیطی تبدیل شوند و به سوی نزدیک ترین شهر یا مرکزهای کمک رسانی هجوم برند.
فضای سبز در هر کشوری جزو سرمایه‌ها و ثروت آن جامعه به حساب می‌آیند و حفاظت از این گنجینه ارزشمند در توسعه و آبادانی کشور نقش مهمی ایفا می‌کند. حفظ آب و خاک، جلوگیری از فرسایش خاک، توسعه مراتع و جنگل‌ها، افزایش منابع آب زیرزمینی، رودخانه‌ها، پارک‌های طبیعی جنگلی، حفظ محیط زیست و… اهمیت زیادی در فرآیند توسعه اقتصادی کشور دارد، تا آنجا که کارشناسان اقتصادی معتقدند این فرآیند نقش موثری در اقتصاد مقاومتی کشور نیز ایفا می‌کند.فضای سبز و پوشش گیاهی نقش مهمی در سلامتی جسم و روح انسان دارد و تحقیقات نشان داده کسانی که در فضا‌های سبز و پردرخت زندگی می‌کنند یا در محیط‌های طبیعی سکونت دارند نسبت به دیگر افرادی که در فضای آلوده و پرتراکم شهری زندگی می‌کنند از سلامتی بیشتری برخوردارند.
اکثر بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به ویژه مراکزی که به درمان بیماری‌های روحی و روانی می‌پردازند در حاشیه شهر‌ها و محیط‌های جنگلی و فضای سبز و پردرخت قرار دارند چرا که آب و هوای سالم، پوشش گیاهی فراوان و دلنشین بر فشار خون، ضربان قلب، تنش‌ها و استرس‌های روحی و روانی تاثیر زیادی دارد.
تحقیقات انجام شده از سوی برخی از محققان نشان‌دهنده این است که حضور در محیط‌های سبز و جنگل‌ها، اثرات اختلال بیش‌فعالی را در کودکان کاهش خواهد داد، در این تحقیق ۱۷ کودکی که دارای بیش‌فعالی بودند در سه موقعیت مختلف در طبیعت و پارک‌های جنگلی قرار گرفتند و ۲۰ دقیقه پیاده‌روی انجام دادند.کودکان با این روش قادر به تمرکز بیشتری شدند و اثرات بیش‌فعالی آن‌ها کمتر دیده شد.

متاسفانه امروزه استرس و بیماری‌های روحی و روانی در جامعه افزایش پیدا کرده و ماهیت زندگی شهری و آلودگی صوتی و آلودگی هوا دلیل موثری برای پیدایش انواع بیماری‌های جسمی و روحی است. به همین دلیل کارشناسان حوزه سلامت معتقدند رفتن به پارک‌ها و فضای سبز برای افزایش آرامش و کاهش استرس و پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها موثر است.
محققان در یک کنگره بین‌المللی که در سئول پایتخت کره جنوبی برگزار شده بود ادعا کردند که نشستن زیر سایه یک درخت به بهبود و تسکین برخی از استرس‌های انسان کمک می‌کند، چون سرسبزی و طبیعت اثرات شفابخش شگفت‌انگیزی روی سلامت جسم و ذهن دارد.

چرخه اکوسیستم و فعالیت هریک از اجزای آن نقش مهمی در حفظ اکوسیستم دارد به گونه‌ای که بر اثر نابودی جنگل گیاهان و حیوانات نابود خواهند شد و نابودی حیوانات و گیاهان نابودی انسان‌ها را درپی خواهد داشت؛ بنابراین هرکدام از افراد جامعه به سهم خود باید نقش خود را در حفاظت از اکوسیستم و محیط طبیعی زندگی خود ایفا نمایند.درختان در ایجاد و ثبات چرخه آب در جهان کمک می کنند. آنها آب باران را جذب کرده و با ایجاد بخار آب، دوباره آن را به اتمسفر باز میگردانند. با توجه به تحقیقات صورت گرفته در دانشگاه کارولینا، درختان در کاهش آلودگی آب نیز دخیل هستند و به گفته انجمن جغرافیای ملی، در آمازون بیش از نیمی از آب اکوسیستم در داخل گیاهان وجود دارد.میتوان گفت که درخت همانند لنگری در خاک عمل می کند. بدون وجود درختان خاک همانند آب جاری می گردد و به اصطلاح خاک سست نامیده می شود که می تواند برای گیاهان کوچک تر خطر آفرین باشد. دانشمندان تخمین زده اند که حدود یک سوم از زمینهای قابل کشت جهان به دلیل قطع درختان از سال ۱۹۶۰ تا به کنون از بین رفته اند. فرسایش خاک نیز می تواند منجر به ورود گل و لای به دریاچه ها، رودخانه ها و سایر منابع آبی شود که در نتیجه سلامت و کیفیت آب را نیز به شدت کاهش می دهد و مشکلات عدیده را برای مناطق محروم به وجود خواهد آورد.
آن‌قدر درباره عوارض نابودی محیط زیست و قطع درختان صحبت شده است که احتمالا هر حرفی، در حکم تکرار مکررات و خسته‌کننده است. حالا دیگر کسی نیست که نداند «درختان ریه‌های شهر هستند» یا «محیط زیست به نسل آینده نیز تعلق دارد» یا… اما هنوز هم روند تخریب محیط زیست ادامه دارد.
براساس تبصره یک ماده ۶ لایحه قانونی حفظ و گسترش فضای سبز، در صورتی که فرد یا افرادی فضای سبزی را تخریب کنند یا عمداً از بین ببرند، محل مذکور با حکم قوه محترم قضائیه به نفع محرومان به فضای سبز برای استفاده عموم تبدیل می شود. بر اساس قانون، شهرداری باید «نسبت به تعقیب جزایی و اخذ جریمه از طریق مراجع قضایی و پیگیری جبران خسارت وارده اقدام نماید»، چرا که وفق قانون «اگر در انجام این وظیفه یعنی صیانت از فضای سبز شهر تعلل نموده و به موقع اقدام نکنند متخلف شناخته شده و مورد تعقیب قانونی قرار خواهند گرفت»، و این نشان دهنده اهمیت فضای سبز و نقش آن در ایجاد سلامت عمومی در جامعه است.اگر شهروندی در باغ خصوصی خود بخواهد درختی را قطع کند شهرداری مطابق قوانین فرد را جریمه می‌کند. اما شهرداری‌ها معلوم نیست که چرا این‌گونه درختان را قطع می‌کند.

اگر شهرداری اهواز دلیل علمی در این‌باره ارایه ندهد، چگونه باید از مردم برای حفظ درختان و محیط زیست انتظار داشت؟
در چنین مواقعی معمولاً مسئولان‌ شهرداری‌ها درختان ۵۰ ساله را قطع می‌کنند و در فضاهای دیگر نهال می‌کارند.

ریشه‌های درختان ۵۰ ساله عمیق هستند و موجب تثبیت خاک می‌شوند و از فرسایش آن جلوگیری می‌کنند، همچنین رطوبت خاک را حفظ می‌کنند. برگ‌های این درختان اکسیژن می‌سازند و از آلودگی هوا می‌کاهند. تا رسیدن یک نهال کوچک به درخت کهن زمان زیادی نیاز است.
اگر شهرداری به این روش ادامه دهد باید منتظر اتفاقات ناخوشایندی بود. می‌توان منتظر بود تا شهرهای ما هم مانند شهر خارطوم در آفریقا در آینده یی نزدیک فاقد فضای سبز شوند.تبریز در زمانی نه چندان دور باغ شهری زیبا بودکه در طول زمان با زیاده خواهی ما انسان ها به تلی از بتن وسیمان تبدیل شده هست.در برخی جاها شاهد هستیم صاحبان درختان اقدام به ریختن آب نمک پای درختان می نمایند تا به تدریج آنها را خشک نموده وکاربری آنها را تغییر دهند.از بیرون پنجره ساختمان ها که نگاه می کنیم چشمان مان به انبوهی از ماشین وساختمان می افتد.فضای سبز منطقه حکم آباد تبریز ودرختان پشت بلوار ۲۹ بهمن از معدود تنفس گاه هایی است که برای قوجا تبریز باقی مانده است از تمامی دوستان رسانه ام وفعالین وسمن های محیط زیست خواهشمندم به موضوع قطع درختان در تبریز حساسیت لازم وکافی را نشان دهند بنده امیدی به دستگاه های دولتی برای رفع این معضل ندارم وهمت عمومی ومطالبه جدی عموم شهروندان را چاره ساز می دانم.به امید روزی که سرانه فضای سبز کلان شهر تبریز همتراز شهرهای کویری همچون یزد گردد.
احمد بایبوردی
فعال اجتماعی وفرهنگی/عضو هیات تحریریه نسل تدبیر